Αφιέρωμα στον Κώστα Γεωργουσόπουλο

Ο σπουδαίος λογοτέχνης και κριτικός θεάτρου μιλάει για την ερασιτεχνική δημιουργία, τονίζει την αξία και τον ιδιαίτερο ρόλο του θεάτρου στην εποχή μας, θέτει προβληματισμούς και θυμάται τον πατέρα του που ήταν εκπαιδευτικός στην Καρδίτσα

 

Όλα όσα δήλωσε κατά την βράβευσή του από το 30^ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Καρδίτσας

  Αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πνευματικές προσωπικότητες της εποχής μας. Έχει εργαστεί στη δημόσια και ιδιωτική

εκπαίδευση για 35 ολόκληρα χρόνια, βρίσκεται στο στίβο της θεατρικής κριτικής από το 1971, του έχει απονεμηθεί το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, ενώ  42 μαθητές του έγιναν καθηγητές Πανεπιστημίου. Ο λόγος για τον λογοτέχνη, κριτικό θεάτρου Κώστα Γεωργουσόπουλο ο οποίος τιμήθηκε για την προσφορά του στον πολιτισμό και τις Τέχνες κατά τη διάρκεια του 30^ου Πανελλήνιου Φεστιβάλ Ερασιτεχνικού Θεάτρου Καρδίτσας που διοργάνωσε με επιτυχία (από 21 έως 30 Μαρτίου) η Ένωση Πολιτιστικών Συλλόγων του Νομού, με την υποστήριξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας-Περιφερειακής Ενότητας Καρδίτσας, του Δήμου Καρδίτσας, της Περιφερειακής Ένωσης Δήμων (Π.Ε.Δ.) Θεσσαλίας και της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων.

  Για τον σπουδαίο αυτό άνθρωπο, μίλησε ο σκηνογράφος – ενδυματολόγος κ. Γιάννης Μετζικώφ και την τιμητική πλακέτα απένειμε ο Αντιπεριφερειάρχης Καρδίτσας κ. Βασίλης Τσιάκος. Ήταν μια βραδιά πολύ ιδιαίτερη αφού όλα όσα είπε ο κ. Γεωργουσόπουλος άγγιξαν το κοινό με έναν τρόπο ξεχωριστό. Γι ΄ αυτό και η Ένωση Πολιτιστικών Συλλόγων έκρινε σκόπιμο να σας «μεταφέρει» τα βασικότερα σημεία από τα όσα ανέφερε, ενώ όλα τα τιμητικά αφιερώματα της φετινής διοργάνωσης θα μπορείτε πολύ σύντομα να τα δείτε – μέσω video – και στην ιστοσελίδα της (www.enpolis.gr).

Η σχέση του πατέρα του με την Καρδίτσα και τα πρώτα ερεθίσματα

  «Βρίσκομαι σ ΄ έναν χώρο και σε έναν τόπο από τον οποίο πέρασε ο πατέρας μου. Ο πατέρας μου δίδαξε χρόνια εδώ, στους Σοφάδες, στην Καλαμπάκα και σ ΄ αυτόν εδώ τον τόπο, στο ιδιωτικό σχολείο της εποχής. Ένας πατέρας που με μύησε στα γράμματα και πάνω απ ΄ όλα με μύησε στο θέατρο. Είναι ίσως ο μοναδικός Έλληνας πατέρας, της παλιάς γενιάς, ο οποίος δεν μου συγχώρεσε γιατί δεν έγινα ηθοποιός. Αυτός και ο δάσκαλός μου ο πνευματικός, ο Δημήτρης Ροντήρης, με μάθανε τα μυστικά του θεάτρου, την αγάπη για το θέατρο και το πάθος γι ΄ αυτό».

 

«Το θέατρο είναι συλλογική δουλειά»

  «Εδώ, σήμερα, είμαστε παρόντες γιατί τόσα χρόνια, σ ΄ αυτόν εδώ τον τόπο, τιμάται η ερασιτεχνική δημιουργία. Γιατί ειδικά ο ερασιτέχνης αφιερώνει ώρες γι ΄ αυτή τη συλλογική δουλειά που είναι το θέατρο.  Βεβαίως, πρέπει να πω ότι τιμώ κάθε νέο άνθρωπο ο οποίος ασχολείται με την ποίηση, τη ζωγραφική ή με την μουσική. Αλλά αυτές οι Τέχνες είναι μονήρεις συνήθως. Το θέατρο είναι συλλογική δουλειά.  Είναι πολύ μεγάλη εμπειρία. Το σχολικό θέατρο, όταν γίνεται σωστά, και γενικότερα η ερασιτεχνία αργότερα για τους ωριμότερους ανθρώπους, είναι πρώτα απ ΄ όλα μια ποιητική διαδικασία.

  Είναι παρα πολύ σημαντικό να σκεφτεί κανείς ότι άνθρωποι από διάφορα επαγγέλματα, χωρίς εμπειρίες, διαφορετικές, συγκεντρώνονται επάνω σε ένα πατάρι. Αυτό το ιερό πατάρι. Γιατί για το θέατρο χρειάζονται δύο πράγματα. Ένα σανίδι και ένα πάθος. Τα άλλα όλα είναι περιττά. Σε αυτό το σανίδι πάνω έρχονται να ακουμπήσουν τα πάθη τους, τις εμπειρίες τους, τις ευαισθησίες τους άνθρωποι οι οποίοι δεν είναι επαγγελματίες. Αγαπούν αυτή τη δουλειά. Την αγαπούν γιατί πιστεύουν ότι μέσα από το θέατρο, μέσα από τη διαδικασία της μεταμόρφωσης που είναι το θέατρο. Είναι μια μεταμορφωτική Τέχνη. Ξέρετε, η έννοια της μεταμόρφωσης είναι η ουσία της γνώσης. Ο Αριστοτέλης ορίζει τον άνθρωπο έτσι. Ο άνθρωπος είναι φύσει μυητικό ζώον. Αν δεν ήταν φύσει μυητικό ζώον δεν θα μάθαινε. Το θέατρο είναι η υπέρτατη μορφή αυτού του πράγματος.

  Είναι γέννημα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι το θέατρο γεννήθηκε στην Ελλάδα. Το θέατρο γεννήθηκε στην Αθήνα. Υπάρχει μια μεγάλη διαφορά. Ξέρετε, στα κλασικά χρόνια του Σοφοκλή, του Αισχύλου, του Αριστοφάνη δεν υπήρχε θέατρο στα Μέγαρα και δεν υπήρχε θέατρο στη Θήβα. Εδώ γεννήθηκε το θέατρο. Μέσα σε ειδικές συνθήκες. Στις συνθήκες που γέννησαν τη δημοκρατία ως ουσία του διαλόγου. Ο διάλογος στη Βουλή, ο διάλογος στα δικαστήρια (λόγος – αντίλογος) και η υπέρτατη μορφή διαλόγου που είναι το θέατρο».

 «Η ευτυχία δεν μπορεί να γίνει θέατρο»

 «Το θέατρο έθεσε στην κρίση των ανθρώπων όλα τα μεγάλα προβλήματα του ανθρώπου. Δεν υπάρχει ούτε ένα μεγάλο πρόβλημα του ανθρώπου που να μην έγινε αντικείμενο θεατρικής επεξεργασίας, μέσα από χαρακτήρες και συγκρούσεις. Είναι αδιανόητο να σκεφτεί κανείς ότι θα υπήρχε θέατρο ευτυχισμένων ανθρώπων. Αν βρει κάποιος ένα θεατρικό έργο  που να αναφέρεται σε ευτυχισμένους ανθρώπους θα πάρει βραβείο Νόμπελ. Όχι. Η ευτυχία δεν μπορεί να γίνει θέατρο. Τα προβλήματα, τα αδιέξοδα, τα πάθη, οι αντιδικίες, τα μίση, οι προδοσίες, οι ματαιότητες, όλα αυτά είναι το θέατρο. Όταν ο άνθρωπος ήταν στον παράδεισο δεν έκανε Τέχνη. Ούτε ποίηση έγραφε, ούτε μουσική. Άρχισε να κάνει αυτά τα πράγματα όταν διαπίστωσε ότι ήταν θνητός. Αυτό καλεί τους ερασιτέχνες να ΄ ρθουν στη σκηνή. Αυτή η αμηχανία του βίου. Αυτή η ματαιότητα του ανθρωπίνου. Από πού πάω και που έρχομαι. Τα μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα. Το ερώτημα του Άμλετ : «Να ζει κανείς ή να μη ζει». Αν απαντήσει σ ΄ αυτό, όλα τα άλλα είναι μέσα στη διαδικασία του μετά. Αν αποφασίσεις να ζήσεις και να κουβαλήσεις στην πλάτη σου αυτό το δώρο, αυτό το αδιέξοδο που λέγεται ζωή, τότε όλα είναι δυνατά. Η ευτυχία, η δυστυχία, η προδοσία, η ματαιότητα, οι φαντασιώσεις, τα μίση, τα πάθη, οι πτωχεύσεις, τα μνημόνια. Αυτά είναι ζωή.

 Το ερώτημα είναι τελείως φιλοσοφικό. Πού πας ; Όλα αυτά είναι που ωθούν τους ανθρώπους να ανεβούν στη σκηνή. Όλα τα κείμενα του θεάτρου είναι ιερά. Από τη στιγμή που θα αποφασίσεις να τους αφοσιωθείς, μέσα από αυτά θα ανακαλύψεις, μέσα από τον εαυτό σου, τον άλλο. Γιατί αυτό είναι το μεγάλο μυστήριο του θεάτρου. Να ανακαλύψεις μέσα από τον εαυτό σου τον άλλο. Τα δικά σου προβλήματα, πως σε αντιμετωπίζει ο άλλος, ο απέναντι, πως σε ακούει».

 

Τα κριτήρια για να είναι καλός ένας ηθοποιός

 «Ως κριτικός είχα βάλει ένα όριο. Έλεγα, δεν θα κρίνω ποτέ έναν άνθρωπο ο οποίος πρωτοβγαίνει στη σκηνή. Γιατί πιθανόν να παίζει τον εαυτό του. Αν παίζει τον εαυτό του δεν είναι ηθοποιός. Ο ηθοποιός είναι εκείνος ο οποίος δεν είναι ο εαυτός του. Είναι κάτι άλλο από τον εαυτό του. Γι ΄ αυτό συνήθως παρα πολλοί δάσκαλοι κάνουν λάθη μεγάλα με το να σπρώχνουν στο επαγγελματικό θέατρο παιδιά που έχουν μια επικοινωνιακή δυνατότητα. Δεν φτάνει αυτό για να γίνεις ηθοποιός. Δυνατότητα σημαίνει να είσαι κάτι άλλο από τον εαυτό σου. Και πολλές φορές πολλά άλλα από τον εαυτό σου.

  Το δεύτερο και κύριο ήταν όχι να κοιτάζω να δω πως τα λέει, αλλά πως ακούει. Ο καλός ηθοποιός είναι εκείνος που ξέρει να ακούει και στη σκηνή να μεταμορφώνεται. Όταν φεύγει από τη σκηνή, χωρίς να μιλάει καν, να έχει εισπράξει αυτό που του είπανε και να έχει μεταμορφωθεί, να έχει επιδράσει επάνω του ο λόγος του άλλου. Αυτό σημαίνει δραστικός λόγος στο θέατρο. Το θέατρο δεν είναι λογοτεχνία. Είναι ένα είδος λογοτεχνικού κειμένου που έχει να κάνει με τη δράση, πρέπει να προκαλεί δράσεις στη σκηνή, αντιδράσεις, πρέπει  να υπάρχει εξέλιξη του χαρακτήρα μέσω των συγκρούσεων. Έστω κι αν είσαι βουβό πρόσωπο.

  Ένας καλός ηθοποιός είναι αυτός που λέει τα λόγια του. Ένας πολύ καλός ηθοποιός είναι αυτός που ρωτάει. Στην πρόβα, στους συναδέλφους του, τον εαυτό του τον ίδιο. Γιατί το λέω αυτό στη σκηνή τάδε ; Ποιο είναι το κίνητρό μου ; Ποιος είναι η αφετηρία μου ; Ποιο είναι το βαθύτερο αίτιο που το λέω ; Και αρχίζει να ψάχνει. Να δει ακριβώς ποια είναι τα κριτήρια, ποια είναι τα ελατήρια που τον ωθούν να πει κάτι. Ή να σιωπήσει. Ένας μεγάλος ηθοποιός όμως πάει πιο βαθιά. Είναι εκείνος ο οποίος άλλα σκέφτεται και άλλα λέει. Τι πραγματικά σκέφτεται όταν λέει κάτι ; Θα μου πείτε, ο ερασιτέχνης τα κάνει αυτά ; Όχι. Το ότι μπαίνει σε αυτή τη δοκιμασία, ότι προσπαθεί να σκαρφαλώσει πάνω σε αυτή τη φοβερή σκάλα της υποκριτικής διαδικασίας, της ποιητικής διαδικασίας που κάνει τους ανθρώπους από κάτω να συγκινούνται και να καμώνονται ότι το πιστεύουν. Γιατί αυτό είναι η μαγεία του θεάτρου. Πας στο ταμείο και λες «παρακαλώ πόσο κάνει το δικαίωμα να μπορώ να καμωθώ ότι έχω πιστέψει αυτά που βλέπω». Αυτή είναι η διαδικασία του θεάτρου. Δώστε μου ένα εισιτήριο για να πιστέψω ότι είμαι στην εποχή του Ναπολέοντα. Ας ξέρω ότι αυτοί που βλέπω στη σκηνή ψεύδονται. Και είναι η μεγάλη αλήθεια το θέατρο.

  Όσο πιο ψεύτης είσαι, δηλαδή όσο πιο έξω από τον εαυτό σου, τόσο σημαντικότερος είσαι. Αυτή είναι η μεγάλη εμπειρία του ερασιτέχνη.  Δεν θα φθάσει ποτέ σε μεγάλα επίπεδα. Θα δοκιμάσει όμως αυτές τις στιγμές. Αρκεί να μην έχουμε στο μυαλό μας κάθε φορά ότι ως ερασιτέχνες είμαστε καλύτεροι από επαγγελματίες. Αυτό είναι το λάθος του ερασιτεχνισμού. Και να μην επιτρέπουμε κάθε φορά σε κάποιους, αυτούς που διδάσκουν, να πιστεύουν ότι κάνουν μια παράσταση ισάξια με των επαγγελματιών. Δεν είναι αυτή η δουλειά του ερασιτέχνη».

«Τα μεγάλα συναισθήματα έχουν φθηνύνει στην εποχή μας»

  

  «Ο ερασιτέχνης είναι να ξαναβρεί αυτή τη χαμένη σήμερα επικοινωνία μας, μέσα από τα μεγάλα έργα, την επικοινωνία με τις μεγάλες ιδέες, με τα μεγάλα επιχειρήματα, με τα μεγάλα συναισθήματα τα οποία έχουν φθηνύνει στην εποχή μας.

 Έχουν φθηνύνει πολύ. Πρέπει κάποια στιγμή να φθάσεις να μιμηθείς τα μεγάλα πάθη. Για να μπορείς να τα αποφύγεις. Όσο περισσότερο μιμείσαι τα μεγάλα πάθη, τόσο περισσότερο έτοιμος είσαι να το υποστείς αν η μοίρα σε υποχρεώσει να βρεθείς ποτέ μπροστά σε τέτοια διλλήματα.

Είναι, λοιπόν, μια μύηση στο μυστήριο της μεταμόρφωσης. Χρειάζεται, βέβαια, από εκεί και πέρα μια μεγάλη μαθητεία στο λόγο. Να μάθεις να μιλάς σωστά, να μάθεις να ανασαίνεις σωστά, να μάθεις να φτιάχνεις ανθρώπους στη σκηνή που είναι ίσως παρα πολλές φορές διαφορετικοί από σένα . Όχι να καμώνεσαι το γέρο. Να προσπαθήσεις να νιώσεις ότι είσαι κάτι άλλο. Αυτή, λοιπόν, είναι η εμπειρία του ερασιτέχνη».

  «Να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια»

  «Πρέπει να συνεχιστεί αυτή η προσπάθεια. Πρέπει να έρχονται εδώ οι θίασοι που αυτή τη στιγμή σε κάθε τόπο της Ελλάδας ασχολούνται με το ερασιτεχνικό θέατρο. Γιατί αυτή εδώ η σύναξη απόψε, αλλά και κάθε πρόβα που γίνεται στο Μαραθώνα, στο Ναύπλιο ή αλλού, όλοι αυτοί, όλοι εμείς απόψε έχουμε γλιτώσει από τον Σουλεϊμάν. Σας ευχαριστώ πολύ».