Η ελληνίδα που διδάσκει τραγωδία στις γυναίκες του Αφγανιστάν

Το να είσαι γυναίκα σήμερα στο Αφγανιστάν δεν είναι εύκολη υπόθεση. Στερείσαι βασικών δικαιωμάτων, όπως η μόρφωση, και ζεις κλεισμένη στο σπίτι, πολλές φορές σε σκληρό καθεστώς. Το να είσαι γυναίκα και ηθοποιός είναι, σχεδόν, σχήμα... οξύμωρο.

Σε κυνηγούν, σε απειλούν, σε σκοτώνουν. Κυριολεκτικά. Ολα αυτά, εδώ σε μας στη Δύση της ελευθερίας και της προόδου, ακούγονται ξένα και μακρινά. Τι γίνεται όμως όταν κάποιος αποφασίζει να βρεθεί στην καρδιά των γεγονότων; Να θέσει τον δάχτυλον επί τον τύπον των ήλων, να πάρει κάμερα και να μας τα διηγηθεί; H Αννέτα Παπαθανασίου, ηθοποιός η ίδια και σκηνοθέτις, επισκέπτεται την Καμπούλ για να διδάξει την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και να

καταγράψει τη ζωή των Αφγανών καλλιτεχνών, που προσπαθούν να συνδυάσουν την τέχνη και τον πολιτισμό με τη σκληρή καθημερινότητα σε αυτή την ταλαιπωρημένη χώρα.

Αφηγείται τις ιστορίες των γυναικών ηθοποιών που έχουν την τόλμη να ασχοληθούν με το θέατρο και αντιμετωπίζουν σκληρή κριτική, κοινωνική αποδοκιμασία, ακόμα και απειλές για τη ζωή τους και την οικογένειά τους. Την εμπειρία της κατέγραψε στην ταινία «Παίζοντας με τη φωτιά», που θα προβληθεί στις 4 Σεπτεμβρίου στον «Δαναό».

Εχοντας πάει στο Αφγανιστάν το 2007 και κάνοντας γυρίσματα στην περιοχή για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ «Qadir, ένας Αφγανός Οδυσσέας», η Αννέτα Παπαθανασίου απέκτησε μια οικειότητα με την περιοχή και σίγουρα αρκετούς φίλους. Ετσι, όταν ήρθε στα χέρια της μια φωτογραφία από παράσταση αφγανικού θιάσου, ξαφνιάστηκε και θέλησε να μάθει περισσότερα.

Σκηνή από παράσταση της θεατρικής ομάδας με γυναίκες ηθοποιούς σε σχολείο θηλέων.

«Με τη βοήθεια φίλων στο Αφγανιστάν ήρθα σε επαφή με διάφορους καλλιτέχνες, καθώς και με τον επικεφαλής του Θεατρικού Τμήματος στο Πανεπιστήμιο της Καμπούλ, τον καθηγητή Χουσαΐν Ζάντα, μία μορφή στο Αφγανιστάν, ο οποίος με προσκάλεσε να διδάξω αρχαίο Ελληνικό Θέατρο στους φοιτητές του. Εμαθα ότι, παρότι αγαπάνε πολύ την Ελλάδα και το αρχαίο δράμα, δεν είχαν καθόλου βιβλία μεταφρασμένα στα Αφγανικά».

Ριζικές αλλαγές

Η Αννέτα Παπαθανασίου δίδαξε αρχαίο Ελληνικό Θέατρο στους φοιτητές του πανεπιστημίου της Καμπούλ.

Οταν η ίδια έφτασε εκεί, μετά από έναν τουλάχιστον χρόνο επαφών, τα πάντα είχαν αλλάξει. «Η ιδέα που είχα ανατράπηκε κι άρχισε η αντίστροφη μέτρηση». Το τώρα ήταν διαφορετικό. Πολύ διαφορετικό. «Φθάνοντας στην Καμπούλ, ανακάλυψα ότι η κατάσταση για τους καλλιτέχνες δεν ήταν όπως τη φανταζόμουν. Το Θεατρικό Τμήμα του Πανεπιστημίου της Καμπούλ έχει 200 αγόρια και μόνο 8 κορίτσια. Τα περισσότερα κορίτσια, μάλιστα, απλώς παρακολουθούσαν τα σεμινάρια, δεν ήθελαν να παίξουν μπροστά σε αντρικό κοινό. Φοιτούσαν στον πρώτο χρόνο και από τον δεύτερο, που έπρεπε να επιλέξουν κατεύθυνση, στρέφονταν προς το σενάριο ή τη σκηνοθεσία».

Είκοσι μέρες η Αννέτα Παπαθανασίου έμεινε στην Καμπούλ. Τα σεμινάρια προσπάθησε να λειτουργήσουν συμβολικά. Να εμφυσήσει τις ιδέες και τις αξίες του τραγικού λόγου του Σοφοκλή στο ακροατήριο. Να λειτουργήσει η Αντιγόνη-σύμβολο. «Η Αντιγόνη είναι η ηρωίδα που αντιστέκεται στη βασιλική βούληση. Είναι η ηρωίδα που τολμά κι αψηφά την εντολή του θείου της, προστατεύοντας τον ηθικό νόμο. Είναι η ηρωίδα που υψώνει το κεφάλι. Υπάρχουν, εν δυνάμει, Αντιγόνες. Αρκεί να το συνειδητοποιήσουν». Επίσης, «θέλησα να διδάξω τους νέους, και ειδικά τα αγόρια, ότι το θέατρο βοηθάει να γνωρίσεις άλλα πράγματα, άλλες ηθικές, συμβάλλει στο να ανοίξει το μυαλό».

Η αφίσα του ντοκιμαντέρ με τίτλο: «Παίζοντας με τη φωτιά».

Η Τάχερα, η νεαρή ηθοποιός που είχε ιδρύσει τον πρώτο γυναικείο θίασο στο Αφγανιστάν, με την οποία σκόπευε να ανεβάσει την «Αντιγόνη», δεν έφτασε ποτέ στο ραντεβού τους. Κανείς δεν ήξερε πού βρίσκεται. Η παράσταση, φυσικά, δεν έγινε. Κάποια στιγμή επικοινώνησε με την Ελληνίδα σκηνοθέτιδα η αδελφή της. Τότε άρχισε να ξετυλίγεται το νήμα της ιστορίας αυτής της κοπέλας, που είχε τιμηθεί και με βραβείο. Τώρα κρυβόταν. Μαζί με άλλες γυναίκες καλλιτέχνιδες είχαν φτιάξει μία ομάδα, την «Πάπυρους», κι έδιναν παραστάσεις σε σχολεία, φυλακές, ορφανοτροφεία. Θέμα των παραστάσεων; Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η θέση της γυναίκας. Ολα αυτά ενοχλούσαν. Αποτέλεσμα; Υστερα από δεκάδες απειλές και εκατοντάδες απειλητικά γράμματα από τη γειτονιά, τους έκαψαν τον χώρο όπου έκαναν πρόβες. Η ομάδα διαλύθηκε. Στη συνέχεια μια 22χρονη ηθοποιός, συνεργάτις του θιάσου, δολοφονήθηκε στην Καμπούλ απλά γιατί έπαιζε στο θέατρο. Μία άλλη ηθοποιός εξαφανίστηκε. Λίγο μετά τη δολοφονία, η Αννέτα Παπαθανασίου προσγειωνόταν στην Καμπούλ.

Από και πέρα όλα άλλαξαν. Οι κοπέλες άρχισαν να κρύβονται. Υπήρχε μια γενική κατακραυγή γι' αυτές τις γυναίκες, χειρότερη από πριν. «Αυτά που είχα δει στις φωτογραφίες ήταν κάποια χρόνια πριν. Οταν έφυγαν οι Ταλιμπάν κι άλλαξε η κυβέρνηση, τότε ξεκίνησε το θέατρο. Σιγά σιγά, όμως, άρχισαν πάλι να υπερισχύουν οι συντηρητικοί και κάθε "νεωτερισμός" καταπολεμήθηκε πολύ. Φοβήθηκαν ότι θα αλλάξουν τα ήδη και τα έθιμα».

Η Ρόγια και η Τάχερα, δύο ηθοποιοί που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το όνειρό τους, λόγω των απειλών.

Οι όποιες (λίγες) παραστάσεις δίνονται είναι κεκλεισμένων των θυρών. Μόνο με προσκλήσεις. Αυστηρά. «Σαν σε Κρυφό Σχολειό. Σε συγκεκριμένα μέρη. Μόνο γνωστοί. Μόνο υποψιασμένοι. Μόνο υποστηρικτές». Ολα αυτά γίνονται για ευνόητους λόγους. «Για να μην μπει βόμβα. Το περιορίζουν για να μην έλθει κάποιος που δεν τον ξέρουν και τους ανατινάξει... Φυσικά οι γυναίκες απειλούνται ακόμα περισσότερο. Κρύβονται, αλλάζουν σπίτια, χάνονται από τους συγγενείς τους. Απειλούν τις ίδιες και τις οικογένειές τους. Πολλές φορές τις απειλούν οι ίδιοι οι συγγενείς, τα αδέλφια, τα ξαδέλφια, οι θείοι. Τις θεωρούνε πόρνες, ότι εκδίδονται επί χρήμασι, ότι κάνουν κάτι πολύ ποταπό. Θεωρείται ευτελές το να παίζεις στην τηλεόραση, στο θέατρο και στον κινηματογράφο».

Επικίνδυνη αποστολή
Η Αννέτα Παπαθανασίου ξεκίνησε από την Αθήνα, χωρίς καμία βοήθεια, χωρίς την παραμικρή κρατική υποστήριξη. Η ίδια και ο Δημήτρης Κορδελάς, στην κάμερα και την καλλιτεχνική διεύθυνση. Μαζί τους, συμπαραστάτης και βοηθός, ο Γιάννης Μουζάλας, από τους Γιατρούς του Κόσμου.

«Σε μια τέτοια χώρα χρειάζεσαι μεταφραστή, αυτοκίνητο, ξενοδοχείο, γιατρό. Εμείς φτάσαμε σε μια εποχή δύσκολη. Είχε βγει ένα βίντεο που σατίριζε τον Μωάμεθ και ήταν όλοι εναντίον των ξένων. Και μόνο ότι βγαίναμε με κάμερα έξω ήταν τρομερά επικίνδυνο. Μπορεί να βρισκόσουν τη λάθος στιγμή στο λάθος σημείο. Πέφτανε βόμβες, γίνονταν διαδηλώσεις... Αντιμετώπιζες δύο βασικούς κινδύνους: απαγωγή για να ζητήσουν λύτρα ή γινόσουν ένας εύκολος στόχος για βόμβα στο ξενοδοχείο που μένεις ή εκεί που τρως. Δεν ήταν εύκολο να είσαι εκεί. Χρειάζεται κότσια. Τις βόμβες τις ακούς να σκάνε δίπλα σου».

Τι ήταν αυτό που την οδήγησε σε αυτό το ταξίδι; Ποια δύναμη κάνει αυτές τις κοπέλες να συνεχίζουν να θέλουν να παίξουν θέατρο με κίνδυνο τη ζωή τους και τις ζωές της οικογένειάς τους; «Δεν μπορείς να σταματήσεις κανέναν που έχει το πάθος να κάνει κάτι για τον πολιτισμό. Και υπάρχουν συνεχώς σπίθες. Σβήνουν μία, ανάβει μία άλλη».

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΡΑΛΗ πηγη